Biết vọng cố hương, biết thương xứ mình

Mô tả

Ngoại Mười, tôi vẫn hay gọi vậy, từ hồi gặp ngoại lang thang với mẹt đậu phộng nấu, vài ba chùm tré, mấy bịch bánh tráng, dăm trái xoài, chục bịch trứng cút. Ngoại hay bán dọc đường Bùi Thị Xuân, Nguyễn Thị Minh Khai rồi lần mò ra tới nhà Thờ Đức Bà.

Một đêm muộn màng của tháng mười hai gần chục năm trước, tôi gặp ngoại cũng ngay cái chỗ mình ưa ngồi hóng mát bên ngoài vườn hoa trước nhà thờ Đức Bà. Ghé mua cho ngoại vài món ăn vặt, nghe cái giọng trọ trẹ Quảng Nam mà thương đứt ruột. Cứ vậy mà năm này tháng nọ, tôi ghé tìm ngoại như thói quen, ngoại cứ đúng giờ lại đến như một sự tương giao. Riết thành quí mến, ngoại có chục tré ngon, cũng ráng để dành chờ tôi, ai hỏi cũng không bán.

Ngoại hay nói, người miền Trung nói là chắc nịch, hứa cái gì là làm cho bằng được cái đó. Vậy nên, chục năm rồi, giữa Sài Gòn hoa lệ, đâu có bao lần ngoại về lại quê ăn Tết, nợ người ta chưa trả hết, ráng bán mấy ngày Tết, kiếm chút đỉnh thêm mà trả cho dứt. Ngoại còn bao năm nữa đâu, chừng ngoại về, chắc nhớ mầy dữ lắm. Ngoại kể, vậy chứ mấy chị em bán chung, dân cùng miền, xúm lại ăn Tết cũng vui. Tết cũng đầy đủ mâm cúng giao thừa đó con. Giờ muốn mua đồ miền Trung ở Sài Gòn dễ quá chừng.

Người miền Trung ăn Tết nhất định chẳng thể thiếu món Thịt heo ngâm mắm. Không chỉ là một món ngon ngày Tết ở miền Trung mà còn là đặc sản nổi tiếng của khu vực này. Thịt heo ngâm mắm thường sử dụng thịt ba chỉ hoặc chân giò, cho vào luộc đến khi chín rồi ngâm trong hỗn hợp gồm nước mắm, giấm và đường tối thiểu 3 ngày. Từ hai lăm Tết, những người miền Trung xa quê chọn cái Tết ở lại, cũng bắt đầu lục tục kéo nhau ra chợ, chọn cho mình những miếng thịt ngon nhất, để lưu giữ chút cội rễ quê hương giữa trời xuân của miền nắng ấm phương Nam này. Dễ dàng nhìn thấy các xóm trọ í ới rủ nhau mắm thịt heo, rồi người này chỉ dạy người kia, sao cho miếng thịt ngày Tết được mặn mà vị quê. Trưa ba mươi Tết, cúng rước ông bà, dù nghèo đến đâu, cũng phải có món thịt mắm này. Theo như ngoại Mười nói, đây cũng chính là nhịp cầu nối giữa các thế hệ con, cháu với tổ tiên, đây còn là thông điệp gắn kết mỗi người với quê hương mình.

Hay nhứ cái món Bắp bò mật mía mà có lần ngoại Mười gởi tặng tôi, dịp Tết năm ngoái. Ngoại bảo, quí ai lắm mới dám làm tặng. Bởi người miền Trung vốn dĩ tích cóp, cần kiệm, rất sợ những ngày mưa bão hạn cháy, chẳng dám ăn cao sang. Nên chỉ dịp tết nhứt mới dám làm cái món này. Hồi ngoại còn nhỏ, cứ hễ nghe mùi mật mía dậy thơm lừng trong căn bếp, là biết Tết về rồi đó.
Xứ ngoại, chỉ bước ra vườn bứt nắm lá trà xanh, nhớ chọn loại lá bánh tẻ, đủ chát đủ ngọt, chớ đừng chọn lá non quá mà chẳng đượm mùi. Rồi sửa soạn nào là ớt khô, gừng, tỏi, hành khô, thêm nắm củ sả, mẩu vỏ quế thơm nồng, dăm cái hoa hồi, chục nụ đinh hương, vài ba trái thảo quả, cùng đôi chén mật mía, mắm ngon, thế là đã có một tuyệt chiêu bí kíp trong tay để làm món này.

Thịt bắp bò kho mật mía này sẽ được thái thật mỏng, cuốn với lá mơ, chuối chát, khế chua thái sợi, chấm tương Nam Đàn hoặc mắm nêm đâm ớt ngon. Bỏ một miếng thịt vào miệng, là nghe cả một trời quê mình trong đó. Ngoại kể, mà ánh mắt xa xăm. Bận đó, tôi nhớ cả nhà mình đã xuýt xoa khen lấy khen để người miền Trung đúng là có cái món Tết quá ư tinh túy.

Cứ độ Tết về là người miền Trung làm ra chục loại bánh đặc trưng để ăn tết. Tết mà thiếu mấy loại bánh này, thì với dân miền Trung thể như thiếu mất hồn quê trong xuân mới. Vậy là theo lệ, nghe gió chạp réo gọi, dân xứ này đã bày biện khuôn, bột… Nhẩm tính năm nay làm bánh gì, gởi cho ai. Riết thành cái nết của dân miền Trung. Bởi thế, mẹt rong, xe đẩy hay gánh hàng len lỏi giữa xuân thị thành, hễ thấy trên đó nào là bánh thuẫn, bánh nổ, bánh tổ, bánh lăn và bánh in, là chắm mẵm đích thị dân miền Trung đang mang xuân xứ mình chia đều cho phố thị.
Ngoại Mười cũng vậy, mẹt bánh vụn vặt ngày Tết, chỉ toàn mấy loại bánh quê. Ngoại nói thì cứ như mình đem quê đến gần chính mình. Bán buôn mấy ngày Tết, ngó cái mẹt, cũng coi như mình biết vọng cố hương, biết thương xứ mình.

Bánh thuẫn là loại bánh đã có từ lâu, bánh có vị ngọt thơm và dễ làm nên được rất nhiều người yêu thích trong mỗi ngày tết. Hương vị bánh khá giống với bánh bông lan bởi vị ngọt, mềm. Ở miền Trung, bánh nổ không chỉ là món bánh đặc sản mà còn gắn liền với tuổi thơ của nhiều người. Bánh nổ có vị ngọt vừa phải, mùi thơm dịu nhẹ từ gừng và đường nâu, bánh giòn nên thường được dùng để nhai cho vui miệng. Làm bánh nổ cũng khá đơn giản, người ta cho gạo nếp vào chảo rang khô, rồi cho ít gừng và đường vào trộn đều, đổ vào khuôn gỗ, ép cho thật chặt, rồi lấy bánh ra cắt thành từng miếng nhỏ. Bởi khi làm bánh nổ thường tạo nhiều tiếng nổ của lúc rang gạo nên mới có tên gọi là bánh nổ.

Nhưng bánh in mới lá bánh mà người người nhà nhà đều làm vào mỗi dịp Tết đến xuân về. Bánh in thường được làm theo dạng hình tròn, biểu thị sự đầy đủ, đoàn viên. Bánh có màu sắc nổi bật nhưng rất dễ vỡ. Để làm bánh in, trước tiên người ta rang bột năng, bột nếp và thêm một vài chiếc lá dứa để tạo mùi thơm, trộn với nước đường, đổ hỗn hợp vào khuôn, chờ tối thiểu 15 phút rồi lấy bánh ra.

Chỉ chứng đó loại bánh quê thôi, mà cái mẹt của ngoại Mười đã ruổi rong khắp phố xá hoa lệ này biết bao mùa xuân. Hỏi ngoại buồn không? Hỏi ngoại nhớ nhà nhớ quê không? Con cháu ngoài ấy có trong ngóng gì không? Ngoại hổng trả lời, vén cái vạt áo lên rồi chậm nước mắt. Tôi thấy mình như có lỗi khi nhắc đến hai chữ gia đình với ngoại. Mùa này mà, nội cái gió Tết thôi cũng làm người ta thèm quê đến thắt thẻo, huống chi là nhắc đến bản xứ của những phận đời lưu dân trên đất Sài Gòn này.